Dokument o jednom narodu i jednom prostoru
Na području Bilogore i Grubišnog Polja danas živi manje od desetine srpskog stanovništva koje je tu živjelo prije 1941. godine, rečeno je na promociji knjige Milana Bastašića “Bilogora i Grubišno Polje 1941-1991”, koja je u organizaciji Udruženja potomaka i poštovalaca žrtava kompleksa ustaških logora Jadovno 1941. iz Banjaluke održana 9. juna u Zagrebu.
O knjizi, koja govori o stradanju u Drugom svjetskom i ratu 90-ih, govorili su predsjednik Udruženja Dušan Bastašić, historičar Đuro Zatezalo, sociolog Svetozar Livada i jedan od recenzenata, banjalučki pisac Vasilije Karan.
– To je knjiga spomenik, knjiga o pobijenim ljudima i porušenim selima, rekao je Karan, dodajući da je iz tog kraja i da je kao dječak stradao od ustaša, pa je imao obavezu da napiše recenziju knjige.
– Knjiga je vrijedno svjedočanstvo o onom šta se dešavalo u NDH, ali i dokument o jednom narodu i jednom prostoru, rekao je Svetozar Livada, dodajući da je autor u knjizi vjerno prenio atmosferu u kojoj su se stradavanja dešavala.
Đuro Zatezalo, koji je više decenija istraživao žrtve ustaških logora i koji je sastavio poimenični popis žrtava Jadovnog, na kome je preko 10.500 imena, smatra da je prije podizanja ustanka pobijeno preko 60.000 Srba, od toga skoro 40.000 u Jadovnom.
Dan sjećanja
Iako u knjizi preteže lični stav autora o događajima koje je preživio, ona obiluje i vrijednim dokumentima i svjedočenjima ljudi koji su također preživjeli stravične događaje.
Prisutnima se obratio i arhijerejski namesnik, grubišnopoljski protojerej stavrofor Marinko Juretić, evociravši uspomene na poznanstvo s Milanom Bastašićem i podsjetivši da je na oltaru u tamošnjoj crkvi prije zadnjeg rata imao kamen iz Jadovnog. S obzirom na spriječenost autora da dođe, prikazan je video-zapis njegove izjave s promocije u Banjaluci.
Stradanja na području Bilogore počela su u noći 26/27. aprila 1941. kad su 504 muškarca, među kojima Bastašićev otac i 18-godišnji brat, odvedeni na željezničku stanicu Grubišno Polje, prevezeni u logor Jadovno kod Gospića i tamo pobijeni. Tih mjeseci oko 600 porodica iselilo se u Srbiju, a u septembru 1942. godine ustaše su na više lokacija na Bilogori pobili oko 500 ljudi, dok su oko 3.000 njih, među njima i Milana Bastašića kao 11-godišnjaka, otjerali u Jasenovac.
Dušan Bastašić govorio je o radu Udruženja, podsjetivši da je zajedno sa Srpskim narodnim vijećem 24. jun ustanovljen kao dan sjećanja na žrtve Jadovnog. Za 26. jun najavio je komemoraciju i parastose koje će služiti vladika gornjokarlovački Gerasim sa sveštenstvom eparhije, prvo kod Šaranove jame u koju je, kao i u još 32 jame na Velebitu, bačen velik broj žrtava, a onda i na Pagu, gdje su bile ispostave logora Metajna i Slana, u kojima je također ubijen velik broj ljudi.