Linije tračnica i hotelskih plahti
Dragan Velikić: “Bonavia” (Stubovi kulture, 2012)
Kako sada stvari stoje, novi roman Dragana Velikića može biti i poslednja (123.) knjiga koju su Stubovi kulture objavili. Ova beogradska izdavačka kuća, koju je Predrag Marković pokrenuo pod imenom Vreme knjige 1993., a 1996. nastavio pod sadašnjim imenom, nije se pojavila na nedavno završenom Sajmu knjiga u Beogradu, ali jeste najava da će Velikićev roman biti uskoro objavljen u Laguni, kod izdavača najpoznatijeg po šarenim izdanjima opskurnih bestseler autora. Postoji, dakle, šansa da Predrag Marković, bivši predsednik Narodne skupštine Republike Srbije i bivši ministar kulture i medija, ostane upamćen kao političar koji je za vreme svog mandata najpre izgubio knjižaru u centru grada, važan kulturni punkt Beograda od 1998. godine, potom i izdavačku kuću koja je od svog osnivanja promovisala sve vodeće srpske pisce postmoderne generacije, posebno one rođene 60-ih godina XX veka. Da paradoks bude veći, iako je godinama odbijao da konkuriše za gradski i republički otkup knjiga, Marković je prošle godine pristao da njegove knjige uđu u proceduru za otkup, o čemu inače u dvokružnom sistemu odlučuju stručni žiri i matične biblioteke u Srbiji. Tako je ušao u zonu sukoba interesa, što su portali i tabloidni mediji oglasili na sva zvona. Izdavač nekomercijalnih izdanja manje srednje veličine, sa oko 20-ak naslova godišnje, dominantno domaćih autora – što je izdavačka retkost i gotovo kockarski rizik – protokolarnu političku karijeru pretpostavio je vlastitoj izdavačkoj profesiji i kulturnoj misiji.
Usud nesrećne kopulacije
“Bonavia” je roman koji fikciju svesno koristi kao poligon za razradu autobiografske građe; koji uvezuje putopisnu i prozu odrastanja, srednjoevropske refleksije, emigrantske storije i anatomiju srpskog propadanja od 1990-ih naovamo, da bi, na trećem nivou, unutar porodičnog nukleusa razvio ničeansku tezu o večitom vraćanju istog, tačnije tezu da se sudbine očeva i dece ponavljaju ili nasleđuju zajedno sa genima. Nalik Kišovom “Peščaniku” i Velikićev roman se završava autentičnim narativom, s tim da umesto očevog pisma stoji autobiografska ispovest vezana uz poznati riječki hotel čije ime je dalo naslov romanu. Otuda i Velikićev roman treba čitati unatraške i otkrivati načine na koji su autentični motivi rasuti i preoblikovani u tekstu romana.
“Bonavia” detektuje jednu traumu koja je psihički konstitutivna za muške likove u romanu, traumu slučajnog začeća koje je oba roditelja prinudilo na bračnu zajednicu ispunjenu supružničkim trzavicama. Velikićev roman daje poluvekovni genealoški presek porodice Kapetanović, čiji su muški izdanci hitro nestajali iz života svojih supruga i sinova: Joce “Štrausa”, predratnog violiniste hotelskog orkestra, Miljana Kapetanovića, šefa kola za ručavanje Austrijske železnice, potom vlasnika nekoliko restorana u Beču i Marka, pisca u pokušaju, nesvršenog studenta tri započeta i nijednog dovršenog fakulteta, izdržavanog lica bez stalnog zanimanja. Miljanova sudbina daje presek uspona jednog gastarbajtera a njegovi restorani, “Balkan gril”, “Morava” i “Sonata”, oslikavaju mene gastronomskog ukusa u Beču od 1970-ih naovamo – od obilnog i masnog balkanskog roštilja preko etno slow fooda do kanape užina serviranih tokom prijema, sastanaka i rođendana.
Boje ženske ekipe u romanu “brane” pripadnice Markove generacije 30-godišnjaka: Marija, Markova dugogodišnja veza i Kristina, Marijina najbolja prijateljica, mikrobiolog, koja posle atentata na premijera Đinđića odlazi u SAD, u Boston, a kasnije na Zapadnu obalu.
Ambiciozni pačvork
“Bonavia” je naratološki gledano raznovrstan, mada i neujednačen roman. Mešaju se tačke gledišta likova garnirane polemičkim ukrštanjem stavova, unutrašnji monolog sa spoljašnjom perspektivom, sveznajući pogled sa ograničenim saznajnim uvidom, iako u odnosu između likova dominira ćutanje. Stalno prisećanje, preispitivanje propuštenih šansi i svođenje računa, formu pripovedanja približavaju dnevniku i eseju, dok dinamiku ovom nužno usporenom i introspektivnom romanu pribavljaju pronicljivi uvidi i poetski ritam i izbrušenost rečenica. Ovo nije “roman ni o čemu” (Žan Ruse o Floberovoj “Madam Bovari”), niti “roman bez romana” (Sterija), već roman koji događajnost fabule zanemaruje za račun ispisivanja intimne povesti, porodične rekonstrukcije i kulturoloških analiza. Pored naratološke nedoslednosti i čudnih vremenskih skokova, Velikićev roman pati i od toga da mu svi glavni likovi liče jedan na drugi. Nezavisno od generacijske pripadnosti i profesionalnog znanja likova, svima je pripisana analitička opservativnost, što je posledica autorove želje da postigne dva različita cilja: da predoči unutrašnje iskustvo svojih likova i da refleksivno skenira prilike u kojima su se obreli.
Iako se roman proteže na američke i ex-jugoslovenske prostore, njegov glavni proscenijum su Budimpešta, mesto upoznavanja likova i odlaska u egzil i, najviše, Beč, konačno ishodište likova, i zasebna figura romana sa svojim spletom štrasea, placeva i becirkova, parkova i fontana, restorana, poslastičarnica i, posebno, hotela, koji su ovim romanom, uz vozove, dobili počasno mesto u Velikićevom simboličkom imaginarijumu. Jedini grad koji pripovedno parira Beču je Zemun. Njegove kafane i književna scena oličene su u Raši Livadi, zemunskom pesniku i dugogodišnjem uredniku časopisa za svetsku književnost “Pismo”, koji je pretočen u lik kratkotrajne ali nezaboravne Kristinine veze.
“Bonavia” je složen i ambiciozno zamišljen, ali nefunkcionalan roman. Čak i da se autor lišio potrebe da literarizuje sumnjivu romansu svojih roditelja koja je prethodila njegovom rođenju, ostatak romana ostaje rašiven kao rogobatni hibrid ponovljene priče o mentalitetima i traumi egzila, predvidljive matrice bekstva od roditeljske odgovornosti i konvencionalne porodične genealogije.