Za radikalni egalitarizam i otvaranje granica
Pod naslovom “Novi Stari svijet – ideja Evrope i naša ljevica” 16. decembra održan je okrugli stol u zagrebačkoj knjižnici “Bogdan Ogrizović”. Organizator su bile “Novosti”, politički tjednik koji izdaje Srpsko narodno vijeće, odnosno kao idejno-organizacijska platforma za ovakve i slične okrugle stolove i konferencije pojavljuje se njihov podlistak, Prilog za teoriju prakse “Aktiv”, u suradnji sa Zakladom “Rosa Luxemburg” za jugoistočnu Evropu, sa sjedištem u Beogradu.
Moderatora okruglog stola, urednika “Aktiva” Srećka Puliga, posebno je zanimalo gdje je u zadanoj temi mjesto naše ljevice, koja je njezina uloga i perspektive. Naš zapleteni kontekst od nas sada traži nemoguće: da prihvatimo razaranje jedne federativne evropske socijalističke alternative – što je bila zadnja Jugoslavija – kao svršenu činjenicu, e da bismo se učlanili u jedan drugi panevropski naddržavni projekt, koji će propasti ne usvoji li barem nešto od napuštenog socijalističkog naslijeđa, onog istog koje smo, uz malu pomoć euroatlantskih prijatelja, upravo razorili. Jasno je kako je ideja Evrope u našoj recentnoj povijesti barem dva puta zloupotrebljena, uvijek u okviru kulturalističkih evazija politike u provincijalizam i fundamentalizam: najprije kroz ideologem Srednje Evrope, a onda u obliku opreke Evropa/Balkan.
Da ljevica na pitanje Evrope, u ovom ili onom obliku, zapravo nema jedinstven odgovor, moderator je još jednom podsjetio na kraju svog izlaganja. Historizirajući političku ljevicu u Evropi, pa onda i u nas, navedimo riječi Rose Luxemburg, kojoj je “ideja evropske civilizacije” potpuno strana pogledu klasno svjesnog proletarijata, pa se protiv ideje panevropeizma valja boriti na isti način kao i protiv pangermanizma ili panslavizma. Sjedinjenim državama Evrope možemo nazvati savez koji je napao Lenjinovu državu, pa ipak je Lav Trocki u mogućim buržoaskim ujedinjenim zemljama Evrope vidio zametak evropske radničke klase.
Današnji lijevi mislioci – uglavnom komunisti bez partije – smatraju evropsku pozornicu idealnom za mogućnost borbe (Negri, Laclau, Žižek) ili je radikalno odbacuju, savjetujući “odvezivanje” od tog subimperija, podređenog američkom imperiju, kao što to čini Samir Amin, predstavnik kritike eurocentrizma koja dolazi iz Trećeg svijeta.
Prije devet mjeseci, u istoj organizaciji i na istom mjestu održan je okrugli stol na temu jugoslavenskih studija, a pod nazivom “Za ovu Jugoslaviju”. Dramaturginja Ivana Momčilović, koja je bila sudionica i prvog događaja, u oba je slučaja tematizirala raskid Jugoslavije i jugoslavenskog partijskog rukovodstva s onim sovjetskim 1948. godine. U recentnom izlaganju, gošća iz Bruxellesa ponudila je novi pogled na jugoslavensku destaljinizaciju, istaknuvši moment apsolutne samoće jugoslavenskih komunista i njihovog suočavanja s velikom materijalističkom prazninom koja je, ako je suditi po astrofizičkoj praznini, uvijek drugo ime za materiju novog: u našem slučaju, komunizma novog tipa s neizvjesnim pravcem i voznim redom. Samo vraćanje na taj moment omogućava nam separaciju od dominantne i hegemonične temporalnosti bezglave “ideje napretka”, na kojoj su uklonjeni svi retrovizori. U tom jugoslavenskom “ne” Staljinu i povijesnom singularitetu jugoslavenskih komunista bilo je i neželjenih posljedica. Izlagačica je tako spomenula odustajanje jugoslavenskog rukovodstva od pomaganja grčkim partizanima, koji su nedugo iza toga, uslijed nedostatka pomoći, morali položiti oružje pred vojnom huntom.
Drugi sugovornik stigao je iz Beograda. Riječ je o Branimiru Stojanoviću, koji je u sklopu teme naslovljene “Društveno vlasništvo i njegovi neprijatelji” govorio o dekonstrukciji koncepta građanina, unutar jugoslavenske ljevice mišljenog kroz koncept društvenog vlasništva, tog paradoksalnog vlasništva bez titulara, koji otvara horizont nadilaženja civilnog društva.
Zanimljivo je da je osamdesetih godina, spomenuto je na okruglom stolu, pod ideologiju evropskog građanstva i adoracije tzv. građanskih vrijednosti potpao i filozof Milan Kangrga, koji početkom 1980-ih piše o teškoćama oko demokratizacije neevropskih kultura i civilizacija, odnosno o, navodno, teško dostižnom “europskom duhu”.
Na evropski rasistoidni diskurs podsjetio je i treći sugovornik, teoretičar Boris Buden, s adresom u Berlinu. Podsjetio je i na miteme koji su 1980-ih prevladavali u hrvatskoj građanskoj klasi, poput onog o srednjoj Europi, koji je zaokupio i građansku publicistiku u Zagrebu tih godina. Također, takav isključujući diskurs, koji obilježava današnji dominantni govor, prisutan je i u politici Evropske unije prema potencijalnim novim članicama i zemljama kandidatima. Ta strategija plazi od toga da kandidat nikada nije dovoljno spreman, da se, zapravo, nalazi u vječnoj tranziciji, pa se centar prema periferiji ponaša prema sljedećoj matrici: potrebno je da najprije ispunite ovo, pa onda ono, pa na kraju još i ovo… Poanta je da “kandidati” nikada nisu dovoljno dobri za “društvo odabranih”. Tom rasističkom ekskluzivizmu može se suprotstaviti samo radikalnim egalitarizmom, smatra Buden, te se pozvao na Ranciereov koncept “učitelja neznalice”, koji možda nije svjestan kako itekako dobro razumije, pa i govori basic english na kojem ga koloniziraju.
Nakon izlaganja razvila se kratka, na momente plodna diskusija s okupljenom, za temu vrlo zainteresiranom publikom.