Mnogo para ni za što

Srđan Dragojević najistaknutije je ime izniklo unutar srpske kinematografije nakon raspada Jugoslavije i autor kojeg poput Emira Kusturice jedni obožavaju, a drugi preziru. Neki su mu filmovi rasni, a drugi krajnje upitni, no nekako je opće mišljenje da kreativni vrhunac nevelika opusa nekadašnjeg pjesnika nagrađenog Brankovom nagradom čine “Lepa sela lepo gore” (1996) i “Rane” (1998), a dno “Mi nismo anđeli 2” (2005), dok se izvorni “Mi nismo anđeli”, njegov debi iz 1992., smještaju negdje između. No, kao i obično, opće mišljenje malo vrijedi, pa su zapravo “Lepa sela” najproblematičniji Dragojevićev film, a “Mi nismo anđeli 2” najprovokativniji. Neki srpski kritičari odavno su raskrinkali “Lepa sela” kao kukavičje jaje koje je pod krinkom antimiloševićevske kritike podmetalo logiku tadašnje nacionalističke srpske opozicije koja je nivelirala odgovornost za zadnji rat i dalje ga dijelom podržavajući kao legitimnu obranu srpskih nacionalnih interesa.

Kriptonacionalistička “Lepa sela”

Ono što najviše bode oči u tom kriptonacionalističkom ostvarenju jest da srpski vojnici spaljuju muslimanska sela gotovo bez ijednog traga ljudskih žrtava, dok Muslimani za sobom ostavljaju leševe, štoviše siluju i kolju staru srpsku majku te sadistički stavljaju srpske vojnike na krajnje iskušenje podmećući im zarobljenu srpsku učiteljicu kao doslovno tempiranu bombu. Također, uzrok rata nije konkretna (nacionalistička) politika, nego mistični “drekavac” iz tunela iza kojeg se zapravo krije bauk komunizma, taj dežurni krivac za sve. Pa ipak, nije se našao nikakav Nikolaidis da pompozno i pretjerano optuži Dragojevića kako svojim filmom “daje alibi za svakog ubijenog Muslimana”, kao što je dotični crnogorski književnik proizvoljno optužio Kusturicu (nakon što je sud, među ostalim i za tu klevetu, Kusturici dodijelio odštetu, svi podržavatelji popularnog spisatelja taj su dio njegova napada prešutjeli ili odbili komentirati).

Štoviše, tadašnja “neformalna hrvatska javnost” bila je fascinirana Dragojevićevim zaraznim stilom i satiričnom kritikom srbijanske medijske pripreme za rat, ne prepoznajući konformističku ideološku dominantu filma. S druge strane, ni hrvatska ni srpska kritika u “Mi nismo anđeli 2” nije našla ništa vrijedno, iako je riječ o sjajno dizajniranom ostvarenju koje se u doba najjače antipseudopedofilske histerije nimalo nije libilo pokazati prevladavajuću prirodu ranotinejdžerske seksualnosti (15-godišnje curke izrazito su erotizirane i čeznu za seksualnim iskustvom), a plasiralo je i žešću subverziju kroz komedijski posredovane motive nekrofilije udružene s pseudopedofilijom, odnosno pseudopedofilije s incestuoznim primjesama. Ipak, taj je uradak bio usputan, iako komercijalno važan projekt za Dragojevića, koji je još od velikog uspjeha svog najboljeg filma “Rane” radio na super ambicioznoj adaptaciji drame Dušana Kovačevića “Sveti Georgije ubiva aždahu”.

Dramaturške falinge

Desetak godina kasnije vidljivi su rezultati. U središtu radnje s jedne je strane ljubavni trokut koji čine mlada gradska žena i dvojica ruralnih muškaraca, ratnih veterana, a s druge, u prožimanju s prvim, tadašnji srpski ratovi – Balkanski i Prvi svjetski, s naglaskom na vojnicima rezervistima i invalidima. S jedne strane riječ je o melodrami i šire uzevši realističkom kontekstu, s druge o groteski odnosno stiliziranom kontekstu. Skladno povezivanje dvaju različitih konteksta Dragojeviću nikako nije pošlo za rukom i to je prvi bitan problem filma.

No daleko veći je troma režija konstantno malaksala ritma i gotovo potpuno odsustvo naglašenije i uvjerljivije emocionalne napetosti u ljubavnom trokutu. Na to se nadovezuju dramaturške falinge, najuočljivije u samoj završnici kad bi odjednom jako bitan trebao postati lik zanemarene supruge jednog od dvojice muškaraca iz trokuta, koja je u dotadašnjoj dvosatnoj radnji dobila tek dvije kraće scene. Očito, bilo je potencijala za dvostruki, međusobno prepleten erotski trokut, međutim Dragojević je previše vremena potrošio na najčešće beskrajno dosadne scene sa seoskim invalidima i primitivcima koji bi trebali funkcionirati valjda kao neki kor i udarna pesnica alegorije o grotesknoj srpskoj sudbini u 20., a bome i 21. stoljeću. Groteska je to koja ponajviše duguje Kusturici iz njegove najgore, “Underground” faze, iako bi Dragojević vjerojatno volio da sve to zvuči više šijanovski. No poznato je da Kovačević na filmu, bez Šijana za kormilom, uglavnom slabo prolazi, pa kako je omanuo “Underground” (također rađen po čuvenom dramatičaru), tako je omanuo i “Sveti Georgije”.

Kad se doda da u filmu koji bi trebao prštati od erotske tenzije postoji samo jedna kratka erotska scena vrijedna spomena, onda su stvari još jasnije. I tako se za regionalne prilike silno bogata produkcija od četiri i pol miliona eura svela na sterilnost i dosadu te, hajde da ne prešutimo, solidnu sinemaskopsku fotografiju.