Tvornice i knjige radnicima

U prilično šizofrenoj atmosferi štampanja knjiga na ex-jugoslavenskom području, pri čemu nije sasvim jasno gdje završava ozbiljna literatura a započinje kič, beogradski izdavač Dejan Ilić i njegova “Fabrika knjiga” sasvim su posebna pojava. Ova izdavačka kuća postoji već sedam godina, bavi se “društveno angažiranom literaturom”, kako piše u njihovom zaglavlju, dakle proizvodi ono što – nitko drugi neće.

– Ja sam poljoprivredni proizvođač – kaže ironično Dejan Ilić, želeći naglasiti kako mu ide na živce ta slatkorječivost urbanih intelektualnih kružoka koji se, nakon svega, bave tako uglancanim temama, a zaboravili su egzistencijalno, političko i duhovno blato koje je prekrilo naša društva i pretvorilo ih u kaljužu.

– Knjigama koje objavljujemo želimo isprovocirati razgovor o krucijalnim problemima jer vidimo da nova društva, nakon raspada bivše države, uopšte nisu kadra artikulisati stanje u kome se nalaze – kaže za “Novosti” Ilić.

O jugoslavenskoj i evropskoj ljevici

Moglo bi se reći da su ratovi, tranzicija i pitanje (nacionalnog) identiteta tematski fokus “Fabrike knjiga” ali, bez obzira na to da li objavljuje društvenu teoriju, prozu ili poeziju, Iliću je stalo da to budu autori koji “objašnjavaju ovaj svijet” na način da takozvane neupitne vrijednosti dovode u sumnju.

Znanstvenu podlogu za analizu jugoslavenskih ratova i svega što je poslije došlo u “Fabrici knjiga” predstavljaju, na primjer, radovi dvojice briljantnih teoretičara, Vojina Dimitrijevića (“Silaženje s uma”) i Nenada Dimitrijevića (“Ustavna demokracija shvaćena kontekstualno”), dok je kritička analiza najcrnjeg razdoblja postjugoslavenskih društava prepuštena udarnoj četvorci iz Hrvatske.

– To su Viktor Ivančić, Heni Erceg, Boris Buden i Dubravka Ugrešić, četvoro prvorazrednih autora, kojih se hrvatska kultura tako lako i jednostavno odrekla. Oni su važni zato što su nas suočili sa poraznim činjenicama ovih društava, pri čemu se ne morate složiti sa svakom njihovom misli, ali morate poći upravo od tih činjenica ukoliko želite doneti vlastiti zaključak o onome što se dogodilo – kaže Dejan Ilić.

Posebnu pažnju “Fabrika knjiga” posvećuje fenomenu obrazovanja u novim državama jer se, po Ilićevom mišljenju, na tom području jasno vidi po kojem obrascu ta društva funkcioniraju, kako sebe vide i kakve su posljedice takvog dominantnog svjetonazora.

– U posebnoj ediciji “Reč” objavili smo radove Ane Kolarić i Nenada Veličkovića na temu analize udžbenika jer smo shvatili da se kulturni modeli nacije, koji su bili pogonsko gorivo prošlih ratova, nisu promenili i da danas predstavljaju poželjni tip društvene identifikacije, kojem se podučavaju naša deca, ne samo u Srbiji – kaže Ilić.

Tu su još i “Tela koja nešto znače” Judith Butler, “Sociologija etniciteta” Siniše Maleševića, pa Stuart Hall, Frederic Cooper i Rogers Brubacker, autori uz čije knjige na sajtu “Fabrike knjiga” piše – rasprodato!

Tema kojom se također bave je arhiva jugoslavenske i evropske ljevice.

– Danas više ne možete kritikovati globalni neoliberalizam jer vam odmah kažu da govorite iz “bivšeg” vremena, a nikome ne pada na pamet da je većinu tekovina savremene civilizacije donela upravo levica – kaže Ilić.

Tako je “Fabrika knjiga” objavila “Kovanje demokratije. Istorija levice u Evropi 1850-2000”, Geoffa Elyja i “Šta je bio socijalizam i šta dolazi posle njega” Katherine Verdery, iz kojih je vidljivo da, na primjer, opće pravo glasa u Evropi i plaćeni godišnji odmor nisu omogućile multinacionalne kompanije nego – radnička klasa.

Kada pitate Dejana Ilića gdje sebe vidi na mapi srpskog izdavaštva, on odmahuje rukom:

– Šta me briga gde je moje mesto u razorenom društvenom i kulturnom sistemu vrednosti. Ono do čega mi je stalo i što bih voleo da vidim jeste da moje knjige čitaju studenti i njihovi profesori. To je jedino važno.

Živjeti od principa

Zapravo, “Fabrika knjiga” predstavlja neku srednju struju, kaže Ilić, objavljujući knjige koje predstavljaju obaveznu literaturu na evropskim sveučilištima, dok na Balkanu takvo izdavaštvo zovu alternativom.

– Čemu sam ja alternativa, zdravom razumu? – pita se Ilić.

I objavljuje: “Bilo jednom u Evropi”, knjigu Johna Bergera koja govori o propasti seoskog stanovništva u novom kapitalizmu, “Ulica Eureka” Roberta McLiama o vjerskim sukobima u Sjevernoj Irskoj i “Berlinsko okno” Saše Ilića o našim emigrantima u Berlinu, koju osobno preporučujem. Usput rečeno, izdanja “Fabrike knjige” u Zagrebu možete pronaći u knjižari “Booksa”, dok je u Beogradu knjižara “Beopolis”, u kojoj su se mogla naći njihova izdanja, odlukom gradskih vlasti – izbačena je na ulicu.

– Radilo se o angažovanoj i dobro opremljenoj knjižari i tamo se uvek nešto događalo, ali vlast je bahata i do takve kulture joj nije stalo – kaže Ilić.

Može li se živjeti od “Fabrike knjiga”?

– To znaju moja majka i moja deca, ali živi smo. Pravo pitanje nije da li se može živeti od principa, nego da li se može živeti bez principa.