Magla i dim

Vladan Matijević: “Vrlo malo svetlosti” (Agora, Zrenjanin, 2010)

Vladan Matijević (1962, Čačak) pripada generaciji srpskih pisaca formiranog opusa, koja je postala kolateralna šteta ratnog prekida kulturnih veza u post-yu sredinama. Sem Vladimira Arsenijevića i donekle Srđana Valjarevića, u novije vreme i Vladimira Pištala, van Srbije su nezasluženo nepoznati ili krajnje selektivno poznati pisci: Sreten Ugričić, Jelena Lengold, Vladimir Tasić, Mileta Prodanović, Laslo Blašković, Igor Marojević, Vule Žurić, Zoran Ćirić…

Ne spavaj, mala moja

“Vrlo malo svetlosti” Vladana Matijevića nije roman već ciklus novela. To je kompoziciona struktura koja se nalazi između romana i knjige priča. Sa knjigom priča deli samostalnost pojedinačnih priča a sa romanom to da se u dve ili više novela javlja poneki zajednički lik, lutajući motiv, simbol ili linija fabule. Matijevićeva knjiga sadrži tri novele, sve tri imaju personalne naratore i svaki od njih je nepouzdan jer je destabilizovan: psihičkim poremećajem, alkoholizmom, traumom iz detinjstva. Lajt motiv svih novela su snovi naratora, po pravilu košmari, koji naglašavaju njihovu tragičnu dezorijentisanost i izolovanost, ali izlišno komplikuju novele unoseći u njih značenjsku kakofoniju. Snovi su konvencionalno čudni i bizarni, dramaturgija kratkih rezova je očekivana a prelazi nemotivisani, dakle, čist su strukturni višak i zamaranje čitalaca.

Oblik i žanr priče uzeti su usiljeno i automatski, baš kao što je situiranje prve novele somewhere u SAD-u izvedeno krajnje naivno. Istina, i Karl Maj je iz nemačke provincije imaginirao Divlji zapad, ali poetičke pretenzije V. Matijevića idu nešto dalje od modela omladinske vestern literature. Upravo, kombinacija sarkastičkog i satiričkog čini poetiku Matijevićeve proze. Satira zahteva neku vrstu verodostojnosti kao okvira priče a takva podloga u “Vrlo malo svetlosti” ili izostaje, kao u američkom primeru, ili je svedena na opšta mesta.

Ljuljaj me nežno

Matijevićev tekst koketira sa socijalnom kritikom, ali mu je milija strategija sarkastičkog apsurda. Recimo, naratorka prve novele situirane u SAD, Hilari, militantna je feministkinja koja želi da svet liši muškaraca i, još više, da likvidira Endija Vorhola verujući da je živ. Za tu nameru prodavačici mini krofni u parku daje svoju životnu ušteđevinu ne bi li joj ova nabavila bacač plamena, pošto je ubeđena da se Vorholov zloduh ne može drugačije iskoreniti.

Sličan spoj neobičnog i infantilnog javlja se i u drugoj noveli koja se zbiva uglavnom na beogradskoj periferiji. Miloševićev ministar postao je teški alkoholičar. Smestio se u ruinirani podrum nakon što ga je žena izbacila iz zajedničkog stana, čuva pola miliona nekonvertovanih nemačkih maraka i živi u strahu od osvete i pljačke. Kao što Hilari piše mejlove bivšoj ljubavnici iako nema njenu adresu (ali je ubeđena da mejl svejedno stiže onome kome je namenjen), tako ex-ministar ima hobi da stalno sastavlja testament, u svakoj novoj verziji prenamenivši imovinu nekom drugom. Po njegovom uvidu, nova vlast je ista ili gora od prethodne jer su iz starog režima preuzeli najgore kadrove, dok su sitni narko dileri, koje je tajna služba 90-ih regrutovala, u međuvremenu postali ugledni biznismeni.

Kao i protestne pesme srpskih repera koje mirne duše rabe desničari, i kod Matijevića je vidan nedostatak razgovetnog semantičkog koda. Njegova kritika je lepršavo konfuzna i uopštena tako da može da služi svima i svemu. U zbiru, imamo “maglu i dim”, poetiku koja očito ne želi više da (se) zabavlja, mada nastavlja to da radi, ali koja ne ume da zauzme jasan kritički stav prema stvarnosti. Parazitiranje na elaboriranim matricama postmoderne potvrđuje nesigurnost Matijevićeve poetičke evolucije.

Matijević se tako nalazi između Svetislava Basare i Vuleta Žurića. Basara je razmahani veseli mitomah koji uspeva da isprovocira “čuvare (nacionalnih) svetinja”. Žurić se dugo zadovoljavao linčovskim građenjem začudnih narativnih lavirinata, smeštajući ih u milje savremene tranzicije, da bi se u poslednja dva romana priklonio žanrovskom pismu i pseudosubverzivnoj mistifikaciji prošlosti.

Matijević je, dakle, na raskrsnici. Kuda dalje: u otpor ili priklanjanje glavnom toku? Strepnja je u Srbiji uvek bila jača od nade.