Bez mirisa i okusa

“Kotlovina”, igrani film Tomislava Radića

Filmski opus Tomislava Radića oštro se dijeli na dva dijela. Kronološka dioba na jednu stranu stavlja prva dva njegova filma, “Živu istinu” i “Timona” s početka 1970-ih, a na drugu sve kasnije uratke, nastajale od početka 1990-ih do danas. No važnija, poetička podjela ravnomjernije raspoređuje osam njegovih dosadašnjih ostvarenja: na jednoj je strani razmjerno kompaktna cjelina od pet filmova zaokupljenih propitivanjem egzistencijalne stvarnosti u naglašeno realističkom modusu, pri čemu se poseže i za problematiziranjem odnosa zbiljskog i fiktivnog, odnosno za koncepcijom filma u filmu i kazališta u filmu (“Živa istina”, “Timon”, “Što je Iva snimila 21. listopada 2003”, “Tri priče o nespavanju”, “Kotlovina”), a na drugoj skupina od tri žanrovski i stilski međusobno posve različita ostvarenja, čiji je zajednički nazivnik neuvjerljivo nastojanje na društveno-političkoj kritici i slabašna kvaliteta (“Luka”, “Anđele moj dragi”, “Holding”).

Rani radovi

Ono po čemu je Tomislav Radić zanimljiva i važna pojava hrvatske, u jednom dijelu i jugoslavenske kinematografije jest, naravno, prva skupina filmova. Rani radovi, “Živa istina” i “Timon”, zapravo su jedini snažan odjek unutar hrvatske igranofilmske produkcije jugoslavenskog razdoblja koje je baštinilo ono evropsko i američko modernističko strujanje 1960-ih, što se nesputano poigravalo preplitanjem igranog i dokumentarnog, a tridesetak godina kasnije nastali “Što je Iva snimila 21. listopada 2003” nadovezao se na tada aktualnu Dogmu 95, koja je imala istu modernističko-dokumentarističku inspiraciju kao rani Radićevi radovi. “Tri priče o nespavanju” hiperrealističkom pristupu dodale su ultraminimalizam, da bi naposljetku “Kotlovina” naglašeno realistički prosede povezala s tzv. mozaičnom dramaturgijom ispunjenom mnoštvom likova i očišta.

U “Kotlovini”, novom Radićevom uratku, pratimo okupljanje porodice radi dolaska jedne od triju sestara koja se nakon tridesetak godina vraća iz Australije. Početni dijelovi filma, što paralelnom montažom prate bračni par koji priprema okupljanje i goste koji automobilima pristižu, neuvjerljivo su napisani i glumljeni te prilično nevješto režirani, pri čemu se posebno ističe scena seksualnog odnosa u šumi, statično realizirana u dva stalno ponavljajuća kadra neadekvatno povezana pretapanjem, stilskim postupkom koji potpuno odudara od duha “Kotlovine”. No nakon okupljanja na imanju nedaleko Zagreba, radnja postaje zanimljivija, dijalozi i glumci bolji, a režija sigurnija.

Tirade o dijaspori i EU-u

Ipak, Radiću nije uspjelo ono ključno u toj vrsti filmova – da se naizgled banalne krhotine zbivanja sklope u visoko dojmljivu životnu cjelinu, odnosno da se u tzv. malom dramskom prostoru sugestivno profilira mnoštvo karaktera. Malo koji od likova doista uspijeva punokrvno zaživjeti, a uz to njihove mjestimične tirade o hrvatskoj dijaspori i EU-u zvuče kao šuplji kliše. Problem s likovima, dakako, ima veze i s glumcima – oni su redom solidni, ali baš nijedan nije zablistao. Otežavajuća okolnost je i bezlična digitalna fotografija, valjda mišljena kao ultimativno realističko sredstvo, no učinak je onaj televizijske slike projicirane na veliko kinoplatno.

U konačnici, “Kotlovina” je rezultirala osrednjim dometima; Tomislavu Radiću može se odati priznanje zbog ambicioznog pokušaja korištenja altmanovskog mozaično-realističkog modela, no njegova izvedba tog modela znatno je ispod najboljih dosega američkog klasika, a bome i ispod razine najboljih vlastitih radova.