Vladan Jeremić i Rena Rädle: Romi su prekarni radnici Evrope
Na izložbi “Između svjetova II” u zagrebačkoj Galeriji “Miroslav Kraljević”, koja se bavi pitanjem migracija u globaliziranom svijetu, a organizirale su je kustosice Ivana Hanaček, Ana Kutleša i Vesna Vuković iz kustoskoga kolektiva BLOK, prikazan je rad umjetnice Nike Autor – eksperimentalni film “Razglednice” i fotografije “Impresije: K(raj)olik Slovenije”, dok su se umjetnici i politički aktivisti Vladan Jeremić i Rena Rädle predstavili instalacijom “Stambeno pitanje”, koja se referira na Engelsove tekstove o bijednim uvjetima stanovanja radničke klase.
– Naš se rad manje bavi Romima, a više samim društvenim odnosima, tj. odnosom dominantnog stanovništva prema marginalizovanim grupama. Instalacija “Stambeno pitanje” stoga prikazuje konkretnu realnost Roma i drugih prekarnih migrantskih radnika u Evropi kroz studije-slučajeve u tri grada, Beogradu, Helsinkiju i Rimu, a kritički adresira problematiku akumulacije putem razvlašćenja potlačenih u neoliberalizmu, ciljajući da razotkrije veze tog procesa sa rasizmom – kaže za “Novosti” autorski dvojac.
Antiromska politika
Što danas znači biti drugi, je li to etničko ili ponajprije klasno pitanje? Na koji se način stvaraju emigranti i koliko su oni zaista neplaćena radna snaga Europske unije?
U pokušaju gašenja rasističkih požara širom Evrope neoliberalni mejnstrim nastoji da mobiliše politiku identiteta i diskurs ljudskih prava, ne uključujući mnogo važnija radnička prava. Taj diskurs izbegava da pozicionira Rome kao prekarnu radničku klasu Evrope. Ponekad sasvim pogrešno, politika identiteta naglašava nekakve kulturološke razlike i nomadsku prirodu Roma. A migranti se proizvode kroz oduzimanje prava na rad. Naravno, važno je znati o kojim migrantima pričamo. Ako govorimo o onima koji su izbegli iz ratnih područja i postali tražioci azila, jasno je šta je razlog migracije. U slučaju Roma sa Kosova, proteranih 1999., radilo se o bežanju radi spašavanja žive glave. Mnogi od njih su ostavili domove, kuće u centru Peći, Prizrena i Prištine, gde su njihove porodice živele više vekova. Pobegli su u zapadnoevropske antiromske sredine koje su ih percipirale kao nosioce tzv. nomadske kulture. Italija je još 1985. izglasala zakon o zaštiti nomadske kulture, referišući se na migrantske radnike iz Jugoslavije.
Snimili ste film “Belleville” o prenamjeni javnog prostora u komercijalne svrhe: riječ je o jednoj od najvećih investicija na Novom Beogradu od početka tranzicije, iza koje je stajao tajkun Miroslav Mišković. U sklopu nje su Romi, uglavnom izbjeglice s Kosova, nasilno raseljeni po odluci tadašnjeg gradonačelnika Dragana Đilasa i DS-a. Istovremeno, Romi su raseljavani i s drugih lokacija, recimo oko mosta Gazela, zbog infrastrukturnih projekata iza kojih su stajali europski fondovi. Čini se da romsko pitanje ujedinjuje Europu i Srbiju?
U Evropi je tokom Drugog svetskog rata izvršen genocid nad Romima, stradalo je oko pola miliona ljudi. I pored te istorijske činjenice, prosto je neverovatno sa kakvom su strašću preduzete drastične mere evropskih vlada protiv Roma, u cilju populističkih preizbornih i drugih kampanja. U tom smislu Đilas nije bio nikakav izuzetak. Svedoci smo antiromske politike Nikolasa Sarkozija, Angele Merkel, Trajana Baseskua, Viktora Orbana i Fransoa Olanda. Uvedene su mere etničkog profilisanja na graničnim prelazima u cilju progona u zemlje periferije. Alarmantno je da deportovanje siromašnih građana EU-a na periferiju postaje ustaljena praksa država tzv. centra. Nedavno smo imali haos i u Zemun Polju, jer je protest više od 500 žitelja protiv doseljenih Roma pratila i rasistička medijska kampanja “Večernjih novosti”, u kojoj se naduvavala nekakva priča o šugi.
Zakasnelo nadahnuće Floridom
Događaju li se već u Beogradu procesi u kojima ljudi gube pravo na javno i na grad? Kako je u četvrtima poput Savamale: je li njihova komercijalizacija pogubna za Beograđane?
Ideja da se Beograd “spusti na svoje reke” izmeštanjem transportnog saobraćaja bila je aktuelna i u socijalizmu; preduslov toga su završetak mosta Zemun-Borča i autoput-obilaznice. Relokacija glavne autobuske i železničke stanice te transportnog saobraćaja kroz Karađorđevu pretvoriće prostor Savamale u elitnu lokaciju. Do tada se razne gradske ekipe utrkuju koja će da zauzme koju nekretninu u Savamali i da privatizuje sve šta može. Tokom Đilasove vlasti, ljudi bliski Demokratskoj stranci bili su glavni akteri u tome. S obzirom na to da je većina starih prostora pripadala uništenim i privatizovanim firmama, možemo, pored džentrifikacije, govoriti i o procesu deindustrijalizacije. Cilj je da ceo kvart postane elitna lokacija na Savi sa izgradnjom raznih biznis-višespratnica i turističke zone. U tom filmu kultura i umetnost igraju promotivnu ulogu, tj. kao izgovor budućih vlasnika za preuzimanje prostora. Ceo proces je zakasnelo nadahnuće Ričardom Floridom i pričom o kreativnim industrijama, kreativnoj klasi i sličnim apstrakcijama, koje u kontekstu opšteg siromaštva većine ljudi i klasne polarizacije u Beogradu deluju poprilično cinično.
Često se u svom umjetničkom radu referirate na čovječnost i čovjeka. Kakva je današnja slika srpskog radnika, tj. njegov život u odnosu na njegovu ekonomsku poziciju?
Kroz svoj umetnički rad uvek pokušavamo predstaviti i sam proces proizvodnje, uz promišljanje kako rad određuje čoveka. U Srbiji vlada rekordna stopa nezaposlenosti, a zaposleni sa ugovorom postali su, nažalost, manjina. Ljudi su kroz proces privatizacije razvlašćeni i brojčano je više penzionera i nezaposlenih. Zato su radničke borbe veoma važna tačka otpora kapitalu, a za umetnike i mogućnost za konkretno uključivanje upotrebnih vrednosti umetnosti u tu borbu. Trenutno nas zanima slika radnika borca, kao i reaktuelizacija socijalnog realizma nasuprot dvema dominantnim krajnostima: crkvenoj umetnosti i kreativnoj industriji.
Kakva je zapravo pozicija umjetnika kao kulturnih radnika u takvom društvu?
I pozicija umetnika je teška. Umetnici i umetnice su veoma razjedinjeni i teško je održati zajedničke platforme, jer je umetnik prekarni radnik odvajkada. Nije dovoljno da se umetnici oslanjaju isključivo na esnafska udruženja ili NVO platforme i mreže. Treba da ulaze u šire koalicije i opšte sindikate, koji su kadri da uključe umetnički rad u svoju organizacionu strukturu. Umetnici treba da deluju paralelno na dva nivoa, internacionalnom i lokalnom, i da vrše obrazovanje sindikalnih i partijskih organizacija u cilju međusobne podrške.