Hipsteri uzimaju oboje
John Leland: Hip: The History (Harper Perennial, 2005)
Naslov “Hip: The History” zvuči u najbolju ruku ambiciozno. Već sam “hip” kao pojam je neodređen i nestabilan, a kakva bi tek onda mogla biti njegova “historija”? Krenimo zato od pojma. Etimološki, “hip” najvjerojatnije potječe iz zapadnoafričkog wolof jezika i glagola “hepi”, vidjeti, ili “hipi”, progledati, a u Ameriku su ga donijeli crni robovi iz Senegala i Gambije. U suštini, “hip” je “prosvjetljenje”, preobražaj, i ne treba ga brkati sa “chicom” ili srodnim “coolom”, pridjevom koji u afroamerički slang također dolazi iz Zapadne Afrike i kojim se titulira kraljevska odmjerenost i hladnokrvnost (stanovitog kralja Ewuarea).
Još važnije, “hip” ne treba brkati s modnim trendovima i life-style konzumerizmom. Za Johna Lelanda, “hip” je temeljna odrednica američke kulture, a ne pomodna ludorija ili frajerska karakteristika. “Hip” je osobni integritet, umjetnički integritet, kultni društveni i kulturni utjecaj, nonkonformizam; “hip” je mjesto gdje se spajaju afrička i evropska kultura, gdje se križaju visoka i niska kultura… Najpoznatiji “hipsteri” su Walt Whitman, Herman Melville, Mark Twain, Raymond Chandler, Charlie Parker, Miles Davis, Jack Kerouac, William Burroughs, Robert Mitchum, Jackson Pollock, Zekoslav Mrkva, Bob Dylan, Lou Reed, Muhammad Ali, Dennis Hopper, Deborah Harry, Bessie Smith i Patti Smith, William Gibson, Denis Johnson, Eminem…
Posljednjih godina srednjostrujaški mediji sve više rabe termin “hip”, pa “hipsterskim” postaje i otužno turističko vjenčanje Tonyja Cetinskog u Las Vegasu. Istodobno, i najkonzervativnije institucije pokušavaju se reklamirati hipsterskima, a originalni “hip” postaje metom marketinške industrije i trgovaca. No ta devalvacija termina “hip” ne dovodi u pitanje njegov sadržaj i značenje (tek nije “hip” ono što srednjostrujaški mediji i marketinška industrija navode kao “hip”). Jer “hip” nije marketinška akcija koja će vas navesti da kupite nove cipele. “Hip” je otvaranje novih perspektiva, a ne trka za novim proizvodima.
Publicist “New York Timesa” u nekoliko navrata ponavlja da povijest “hipa” započinje 1619. godine, kada u Ameriku stižu prvi crni robovi. Susrevši se na nepoznatom terenu, Afrikanci i Evropljani su kroz dugotrajne i složene socijalne i kulturne interakcije započeli redefinirati same sebe i osmišljavati se kao Amerikanci. Dvije stvari pritom Leland ističe. Prva je da “hip” određuju rasna interakcija i kulturna hibridnost koju ona stvara, a druga da je “hip” prije svega američki fenomen koji se može pratiti od tradicije minstrela, preko bluesa, harlemske renesanse, jazza, beata, pa do hip-hopa.
No ako je “hip” sjecište kultura, onda on ne treba biti isključivo američki, niti je rasna dihotomija jedina koju “hip” može prevladati. Afrička i evropska kultura miješale su se i u Evropi (gdje bi alfa-hipster mogao biti Picasso) i u Latinskoj Americi (s njenom tradicijom “latino” ritmova). Dapače, imamo i miješanje američke i evropske kulture (sam Leland kao hipstera spominje Godarda), a tu je i čitav niz manjih, lokalnih kulturnih hibrida, uključujući i one naše, evropsko-balkanske. I tu Lelandova shema “hipa” postaje i univerzalna i važna.
Potražimo li hipstera unutar lokalne kulture, jedno ime odmah iskače. Dino Dvornik je bio “kod kuće” i u Splitu i u Zagrebu, spoj Juga i Sjevera, Zapada i Istoka, Evrope i Afrike. Odmah za njim na pamet pada i Edo Maajka koji je stopio Bosnu i Zagreb… Ono što je “hip” kod Dvornika i Ede to je upravo prelaženje granica i prevladavanje nametnutih dihotomija. Jer kako je hipsterski napisao Bob Holman u pjesmi naslovljenoj “Pjesnikov izbor”, koju citiramo u cijelosti: “Ja uzimam oboje.” Po tome domaći hipsteri nisu nimalo različiti od američkih.