Filmsko lečilište

U dva otvorena bioskopa u centru rustičnog parka kraj Palićkog jezera i tri dvorane u osam kilometara udaljenoj Subotici od 19. do 25. jula ponovo su prikazana najrelevantnija ostvarenja Starog kontinenta. Da li zbog promišljenijeg izbora novog selektora Petra Mitrića ili objektivno bolje evropske berbe 2013/14, ovo je bilo jedno od najboljih izdanja Palićkog festivala u njegovoj istoriji.

Mada festivalski program često prikazuje filmove koji srde njene samoproglašene predstavnike na zemlji, božanska milost je ponovo i opet pogledala organizatore: pasja julska vrućina tradicionalno je, aleluja, prekinuta talasom kišovitog zahlađenja, pa je boravak na Paliću delovao kao čisto lečilište. Projekcije sa Letnje pozornice samo su jedne večeri premeštene u zatvoreni bioskop Jadran, ali i tada bez razloga: počelo je da rominja tek pred zoru, kad smo se već svi posle izaponoćnih karaoke-žurki povukli po hotelskim sobama.

Većina od 78 filmova je iz ove godine, a nekima su palićke projekcije bile prve nakon festivala u Kanu ili Karlovim Varima. Osim nekoliko promocija, tribina i omaž programa, posebnu pažnju su privukle selekcije Novi mađarski film i naročito Novi gruzijski film. Đurđijsku kinematografiju namerno pominjem na samom početku: radost nakon gledanja naslova kakvi su “U cvatu” ili “Samo se smej” je bila veća od moje prvobitne arogancije prema rediteljima sa – iju – istočnih granica Evrope. U oba slučaja je reč o borbama gruzijskih žena za disanje iznad površine vode.

Za “snagu kojom film odslikava društvo koje je izgubilo svoje vrednosti i moral” prvu nagradu je dobila ruska socijalna drama “Levijatan” Andreja Zvjaginceva. Priznanje Zlatni toranj za najbolji film, koje se dodeljuje najboljem naslovu iz glavnog Takmičarskog programa, slavnom ruskom reditelju dao je međunarodni žiri na čelu sa rediteljem i glumcem Pjerom Anrijem Deloom.

U centru radnje “Levijatana” je biblijska priča o Jovu smeštena u savremenu Rusiju: automehaničar Kolja sa ženom i sinom mirno živi u malom gradu kraj Barencovog mora i odjednom se nađe na udaru moćnog gradonačelnika, uz superviziju lokalnih popova. “Levijatan” je inspirisan istinitom pričom o Marvinu Džonu Himejeru, obespravljenom variocu iz Grenbija u Koloradu. U pitanju je slučaj “Kildožer” iz 2004. o radniku koji je imao problema sa gradskim moćnicima jer su želeli da mu oduzmu zemlju zbog nekakve gradnje. Ponudili su mu novac, on je odbio, a kada su mu zemlju ipak oduzeli i na njoj počeli da grade, on je revoltiran seo na buldožer i srušio 13 lokalnih zgrada. Treba li kazati da je slučaj završen njegovom smrću?

Palićki toranj, priznanje za najbolju režiju, dobio je Ditrih Brugeman za “Stanice krsta”, film snimljen u nemačko-francuskoj koprodukciji, za “veštinu da nam na neposredan način prikaže kako slepi fanatizam može da uništi ljudski život”, kako je istakao žiri. I u ovom filmu jednu od glavnih uloga tumači crkva. Ekstremne hrišćanske dogme ovde su predstavljene kroz priču o 14-godišnjoj nemačkoj devojčici Mariji, rascepljenoj između tipičnih tinejdžerskih interesovanja i rigidno nastrojene katoličke porodice.

Specijalno priznanje dodeljeno je švedskom filmu “Turista” Rubena Ostlunda za “izvanrednu fotografiju Fredrika Vencela koja stvara jedinstvenu atmosferu ističući glumu i priču”. Jedan kratki trenutak u francuskim Alpama menja život naizgled stabilne švedske porodice: pet sekundi stravične lavine koja se približava hotelu, sekunda tokom koje otac beži ostavljajući porodicu pred stihijom i ostatak života je uzdrman do temelja. Zapravo, “Turista” je komedija o ulozi muškarca u savremenom porodičnom životu.

U programu Paralele i sudari ravnopravno su nagrađeni ukrajinski film “Pleme” Miroslava Slabošpitskog i estonski “Free Range – balada o prihvatanju sveta” Veika Ounpua.

Šta žiriji nisu nagradili, a možda su trebali? Na prvom mestu mađarsko remek-delo “Beli bog”, izuzetno smišljenu, napisanu, snimljenu i režiranu priču o fašizmu koji u raznim jarugama buja po Evropi. Film koji je otvorio festival u centar pažnje stavlja Orbanov rasni zakon o psima, po kojem se svi psi koji ne pripadaju čistim mađarskim pasminama imaju značajno oporezovati. Kadar po kadar, sve dok čopor pasa sa ulica apokaliptične Budimpešte ne krene u pobunu protiv ljudske rase.

Jedan od predstavnika bujajuće evropske kinematografije, turski reditelj (pisac i slikar) Tajfun Piselimoglu bavi se idejom preuzimanja tuđeg života u priči “Ja nisam on”. “O konjima i ljudima” Benedikta Erlingsona je sasvim solidna islandska komedija apsurda o povezanosti čoveka i konja. Film je dobar primer humora u zemlji koja nema Krešu Golika, Dušana Kovačevića ili Antu Tomića.

“Neposlušni” Mine Đukić, takođe debitantkinje, premijerno su prikazani zimus na Sandens festivalu. To je road movie, drama o sazrevanju dvoje mladih ljudi koji posle nekoliko godina razdvojenosti provode leto zajedno, u rodnom gradiću u Vojvodini. Osim odlične fotografije i upečatljive muzike sa pesmama Minje Subote iz 1960-ih, pečat ovog filma su dvoje izvrsnih glumaca – Hana Selimović i Mladen Sovilj.

“Bez motivacije” rediteljke Talije Lavie je neka vrsta izraelskog, ženskog odgovora na vojnika Švejka, “Leto bez meseca” Stefana Ivančića govori o tinejdžerskim tegobama odlaska u inostranstvo, a “Čudna šuma” o raspadu jedne porodice na severu Srbije, izujedane narkomanijom, korupcijom i bedom svake vrste.

Omnibus “Mostovi Sarajeva”, u kome se 13 evropskih reditelja bavi ulogom Sarajeva u poslednjih sto godina, vredan je pomena samo zbog desetominutnog dela “Naše će sjeni” Vladimira Perišića koji se bavi rekonstrukcijom suđenja učesnicima Sarajevskog atentata.

Nagradu “Aleksandar Lifka”, koju Palićki festival dodeljuje za izuzetan doprinos evropskom filmu, ove godine su dobili glumica Mira Banjac (pamtite li neki naš film u kome nije igrala?) i čuveni francuski reditelj Klod Leluš, autor 42 filma, između ostalog i klasika “Jedan čovek i jedna žena”. Povodom ovog priznanja, Palićkim jezerom su proteklu 21 godinu plovili Jirži Mencel, Kšištof Zanusi, Andžej Vajda, Teo Angelopulos, Ištvan Sabo, Ken Louč, Ken Rasel, Kosta Gavras, Nikita Mihalkov, Lordan Zafranović…, ali i Dušan Makavejev, Puriša Đorđević, Žika Mitrović, Eva Ras, Bata Živojinović, Miki Manojlović, Milena Dravić, Goran Marković, Emir Kusturica…

Palić je verovatno jedno od retkih mesta planete na kome Damo Suzuki, jedan od najslavnijih avangardnih muzičara, može da mirno sedi u parku ispod krošnji stogodišnjeg drveća i razgovara sa studentima filma. Ili jedno od retkih mesta Balkana na kome Mira Furlan može bosa da hoda po travnjacima bez saletanja foto-aparata. Takoreći, Palić je toliko važan da je njihov dolazak tamo sasvim normalna i rutinska stvar.