Mati-Minotaur u doba dijareje
Tatjana Gromača: Božanska dječica (Fraktura, 2012)
Grubo gledano, roman Tatjane Gromače (Sisak, 1971), kombinuje poznate i poslednjih godina često korišćene narative o (majčinoj) bolesti i (poslednjem) ratu, sklapajući ih od kraćih poglavlja u kojima varira analitički i anegdotalni pristup, neposredne majčine izveštaje iz bolnice i perspektivu naratorke, njene ćerke. Iako je autorka podnaslovom svoju knjigu odredila kao “roman za odrasle koji bi željeli ostati mladi”, “Božanska dječica” su roman koji je, isturivši fenomen majčine bolesti u prvi plan, kritičkoj anamnezi izložio simptome straha i mržnje koji su ruinirali majčinu psihu zajedno sa civilnim poretkom stvari u prethodnoj multinacionalnoj državi. Naratorka svoju poziciju u romanu opisuje kao poziciju “majčine zapisničarke, sudske tumačice i pisarice”, što uz impersonalni pripovedni manir daje roman sa (hipo)tezom i biografskom sintezom. Tatjana Gromača suptilno upliće još dve stilsko-semantičke mikro-devijacije: ironijsku depatetizaciju i spoznajno blago infantilni ton u svoj pripovedni tekst.
“Božanska dječica” su kompoziciono promišljen konstrukt, ne evokativno ili intimno ispovedno štivo, koji naslovima poglavlja i njihovih brojnih fragmenata zaziva duh filozofskih eseja i polemičkih pamfleta (“Majka kao egzemplar nekih općih mjesta kod čovjeka”, “Kako crkva i svećenici utječu na oblikovanje ljudskoga karaktera i razvoj cjelokupne ličnosti”), autonomnih malogradskih priča ili naturalističkih romana koji su težili da fikciju iskoriste kao ogledno dobro socioloških studija. Raskorak između očekivanja probuđenog razmetljivim naslovom-najavom i sažetog proznog teksta deo je depatetizujuće strategije romana koji vešto klizi iznad ambisa cinične gorčine i melodramske empatije.
Majčina demencija uzrokovana je strahom, glavna je hipoteza naratorkinog “stručnog izveštaja” sprovedenog “kombiniranom tehnikom dubinske analize kostiju i bolničkih kartona”. Strah se majci uvukao u kosti, tačnije, strah je majci uteran u kosti rigidnom paideiom zastrašivanja i zabrana koju je sprovodio njen otac, oficir, a nastavljao obrazovni sistem (posebno prema osobama ženskog pola), da bi 1990-ih bio cementiran strahom od mržnje prema onima “istočnog podrijetla”. U ovom “osteopatološkom” objašnjenju majčinog psihičkog poremećaja proza Tatjane Gromače sjedinila je individualno i opšte. Otuda priča o majci nije samo privatna trauma robustnog autokratskog oca, već i nusrukavac epohalnog ratnog potopa koji je ljudski materijal isprao do skeleta zlikovaca, žrtava i oportunih kukavica. Autorka je namerno istorijsko-politički kontekst ostavila u alegorijskim naznakama, dok je objašnjenja uzroka i učinaka ratova 1990-ih ovlašno svela na uopštene etičko-psihološke kategorije istine i laganja, ljubavi i mržnje, krađe društvene imovine i saučesničke povodljivosti šutljive većine. Roman ne preza da predočava odmakle faze majčine progresivne demencije; kad razvrgnuti strah kida poslednje stege pristojnosti i obzira a majčino telo postaje fiziološki nesputani entitet.
Ne najsrećnijeg naslova jer širi fokus na opšti plan uz suvišne teološke natruhe, roman Tatjane Gromače uspeva da dobrim delom inovira ono tematski očekivano i ogradi se od efekata tugaljivog i odviše mučnog, iako ostaje da lebdi pitanje dovršenosti i svrhe ovako koncipiranog romana. “Božanska dječica” nisu ni omaž majci ni portret epohe, već ponajviše hronika uspona bolesti i ispitivanje njenih uzroka, “zapisničko” notiranje preobražaja jedne sputane i zastrašene duše u doba izleta do i povratka iz plemenskog varvarstva u tranzicione maškare.