Ispod Staljinovog šinjela

U izveštaju o mađarskoj revoluciji, koji je Dobrica Ćosić kao agent Službe napisao za Tita i rukovodstvo u oktobru 1956, čiji je odlomak potom publikovan pod naslovom “Sedam dana u Budimpešti”, postoji jedna scena, možda najbolnija za samog autora, okarakterisana kao “čin kontrarevolucionarnog nasilja”: rušenje biste generalisimusa Staljina. Ćosić je tom prilikom, izmučen ambivalentnim osećanjima, zapisao da je samo “Staljinov brk voleo više od svog dede”.

Uopšte, odnos prema Staljinu i SSSR-u, odnosno Rusiji, imao je za srpsku (književnu) elitu presudan značaj u formiranju politike, pa i poetika. Moglo bi se reći da je uticaj politike i kulture Sovjetskog Saveza uticao dvojako: nasleđe avangarde trajno je uticalo na levicu, dok je staljinizam oblikovao političku i književnu desnicu. Preslikavanjem odnosa Staljina prema avangardi i njenim predstavnicima, u Srbiji su se formirala dva uporedna kulturna toka, koja vijugajući i transformišući se kroz istoriju traju sve do danas. No ono što je zanimljivo u Srbiji, bilo da se radi o političkoj ili književnoj desnici, predstavlja unisoni odgovor koji se može danas čuti na svakom koraku, kako od Dveri i DSS-a tako i od akademika i P70: ne postoji ni levo ni desno, uglavnom se radi o “nacionalnim organizacijama slobodnih ljudi”. No njihovo delovanje i njihov diskurs svrstavaju ih (nepogrešivo) desno po svim lakmus pitanjima koja bi se u ovakvim prilikama mogla postaviti.

Uzimanje Zadra

Glavni posleratni sukob koji se dogodio između levice i desnice svakako je bila velika polemika oko Kišove “Grobnice za Borisa Davidoviča”, koja zapravo nije vođena zbog metafora i plagijata, već upravo oko pitanja solidarnosti, jednakosti i slobode, te ekonomije (značenja) i ideologije. Jezik ove polemike, potpuno prebačen na polje književne teorije, trebalo bi tek pročitati u svetlu mnogo šireg kulturno-političkog konteksta tog doba i ponovnog oživljavanja srpskog nacionalizma iz duha (maskiranog) staljinizma, koji je pre toga reaktivirao Dobrica Ćosić svojim nastupom na Plenumu CK SK Srbije 29. maja 1968. Ne treba zaboraviti da je tom prilikom vođena debata o nacionalnoj ravnopravnosti i da je Ćosić, iskoristivši pogodan trenutak, istupio sa tezom o “antisrpskom raspoloženju kod Hrvata i Slovenca”. No punktum njegovog izlaganja bili su albanski i mađarski nacionalizam. Tom prilikom je izneo i svoj program koji će uz pomoć Miloševića pokušati da realizuje devedesetih. “Mogao bi se i u srpskom narodu razgoreti stari istorijski cilj i nacionalni ideal – ujedinjenje srpskog naroda u jedinstvenu državu”, zapretio je Ćosić. Njegov istup trebalo je da bude koordiniran sa govorom Ljube Tadića pred studentima, za koje će Ćosić potom reći da “stara generacija revolucionara nije mogla imati dostojnije naslednike”.

Od te godine, Dobrica Ćosić će početi da radi na formiranju paralelnog centra moći, političkog i kulturnog. SKZ će postati sedište nove srpske književne desnice koju će sam Ćosić okarakterisati kao “zajednicu pluralističkog tipa” koju je on doveo do “zajedničkih pozicija”. Delovanje ovog kružoka biće dalekosežno. U vreme “hrvatskog proleća” 1971,  Dobrica Ćosić i Borislav Mihajlović Mihiz gostuju kod dalmatinskih Srba, u Islamu Grčkom. Zanimljivo je Mihizovo pozno sećanje na to “književno veče”. Naime, tom prilikom mu je prišao neki oficir u penziji i rekao sledeće: “Druže Mihiz, sad ako se dogovorimo, možemo ih [Srbe] poslati kući po oružje, pa da noćas uzmemo Zadar.”

Povratak na mesto zločina

Dugo se Dobrica Ćosić nije vraćao u SKZ, zapravo sve dok nije shvatio da bi pothitno trebalo nešto uraditi na srpskoj književnoj sceni koja je počela da se decentralizuje, a svaka pojava decentralizacije i drukčijeg mišljenja bila mu je oduvek strana. Kako njemu tako i njegovoj “pluralističkoj (desničarskoj) zajednici”. Tako je za istim starim stolom u Srpskoj književnoj zadruzi, pod jastrebačkim šinjelom druga Gedže, u novembru 2009. formirana književna grupa P70, sastavljena od dobrovoljaca zabrinutih za Blut und Boden. Kao i dverjani, koji su već duboko zagazili u političku arenu, predstavnici P70 prihvatili su gotovo sve stare premise Dobrice Ćosića, od Plenuma do Memoranduma, nadgradivši ih kafanskim novogovorom (Vladimir Kecmanović), kritičarskim konfuzijom (Marko Krstić) i nacionalističkim akademizmom (Slobodan Vladušić).

Ova grupa autora, poznata književnoj javnosti od ranije, uspela je da Ćosićev desničarski program rehabilituje i plasira ga ponovo u javni diskurs pod novim marketinškim sloganom “književnosti bez ideologije”. (Šta li im je na ovo rekao Predrag Palavestra?) Oglušivši se o sve teorijske postulate, predstavnici P70 su zagovarajući “čistotu jezika, na(ra)cije i situacije” otpočeli da ispisuju svoje tekstove, književne i političke, upravo na teme koje i te kako imaju veze sa ideologijom, i to sa ideologijom srpskog nacionalizma. O tome svedoči njihova interpretacija ratova vođenih tokom devedesetih i počinjenih ratnih zločina, odnos prema genocidu u Srebrenici, odnos prema manjinama i manjinskim pitanjima, bombardovanju SRJ, globalizaciji, Kosovu, Republici Srpskoj, dakako Rusiji (Putinu i Konuzinu), Novaku Đokoviću i svim oblicima reprezentacije srpstva. (Trebalo bi to uporediti sa programskim stavovima Dveri – Pokreta za život Srbije.)

No glavni rat koji su ovi pisci poveli je rat za očuvanje granica srpskog duhovnog prostora na način kako su ga definisali Ćosić, Ekmečić i Krestić još u vreme “uzimanja Zadra”. Tome su posvetili zaista veliki deo svoje publicističke produkcije. U tome im je svesrdno pomagala ratnoprofiterska ekonomija ugrađena u glasila poput “Večernjih novosti” i “Pečata”. Ni “Politika”, kao stožer nove nacionalne elite, nije ostala imuna na ovaj zov divljine. Sada se očekuju nove knjige ovog desničarskog kružoka koji je kao idealnu tranzicionu polugu prepoznao i kritičar Aleksandar Jerkov, urednik u kući Mono i Manjana. Verujem da će zbog Kecmanovićevog “Sibira” i Krstićeve “Viktorije” (ili kako god) zaigrati Ćosićev brk ove jeseni.